زیان عربستان از توقف عمره در ایران
تزلزلی که به وضوح خود را در آمارهای درآمدی عربستان از حج سال ٢٠١۶ نشان خواهد داد.ایران رکورددار سومین شمار زایران اسلامی در میان کشورهای اسلامی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد اندونزی و پاکستان، با توجه به جمعیت بالاترشان مقام‌های اول و دوم را از آن خود کرده‌اند و ایران نیز با اعزام بیش از ۶١ هزار زایر به عربستان، سومین رکورددار شمار بالای زایران تمتع محسوب می‌شود.
عربستان هر سال سهمیه‌ای را برای زایران هر کشور تعیین می‌کند. سهمیه بر اساس هر هزار نفر یک حاجی تعیین می‌شود. البته در سال‌های اخیر به دلیل ساخت اماکن متبرکه در مکه این سهمیه‌ها اندکی کاهش یافته است. به این ترتیب ایران سهمیه اعزام حدود ٧۵ هزار زایر را در موسم حج تمتع داراست. سهمیه ایران برای حج عمره اما به حدود ٧۵٠ تا ٨٠٠ هزار زایر می‌رسد که البته با توجه به مثبت بودن روابط در برخی سال‌ها شمار اعزام‌ها از این نیز فراتر رفته است.
هر چند بر اساس قوانین جاری اعزام زایران به حج تمتع از سوی دولت جمهوری اسلامی ایران ممنوع نیست اما به موجب تصمیمات اتخاذ شده فعلا امکان اعزام زایران به حج عمره فراهم نیست و طبق قانون تعلیق در این حوزه ادامه یافته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد درآمد عربستان از حج، درآمدی قابل توجه و تاثیرگذار بر اقتصاد این کشور است.
برآوردها حاکی از آن است که با کم شدن قیمت نفت و آب رفتن دلارهای نفتی، سایر منابع درآمدی برای عربستان مهم‌تر می‌شود. در این میان توجه ویژه به درآمد این کشور از حج در دستور کار مقامات قرار دارد. مساله درآمد عربستان از حج تنها مورد توجه رسانه‌های ایرانی نیست. اتفاقا رسانه‌های بین‌المللی نیز در این حوزه محاسباتی داشته‌اند.
آخرین گزارشی که در خصوص درآمد عربستان از حج عمره منتشر شده است، توجه نشریه فوربس را به خود جلب کرد. در این گزارش میزان درآمد عربستان از حج، شامل حج عمره و حج تمتع در سال ٢٠١۴ در حدود ١٨ میلیارد و ۶٠٠ میلیون دلار عنوان شده است که این رقم ١٠ درصد از درآمدهای عربستان را تشکیل می‌دهد. لازم به ذکر است که قیمت نفت در سال ٢٠١۴، رقمی بالاتر از قیمت نفت در سال جاری میلادی است و برآوردها نشان می‌دهد در دو سال گذشته قیمت نفت بیش از ٣۵ درصد کاهش یافته است. از سوی دیگر بررسی طرح‌های دولتی عربستان نشانگر عزم این کشور برای افزایش درآمدهایش از محل حج است.
به این ترتیب همزمان با کاهش درآمدهای نفتی، افزایش درآمد از محل حج در دستور کار مقامات این کشور قرار دارد و همین امر نشان می‌دهد در این موقعیت حجاج ایرانی تا چه حد برای عربستان می‌توانند اهمیت داشته باشند. نشریه فوربس سهم زایران ایرانی از ایجاد درآمد حج را سه میلیارد دلار عنوان کرده است. چیزی برابر با ١٠ هزار و ٨٠٠ میلیارد تومان. این رقم با احتساب دلار ٣۶٠٠ تومانی محاسبه شده است. لازم به توضیح است که نشریه فوربس درآمد عربستان از حج را مد نظر قرار داده حال آنکه فرهنگ متفاوت زایران ایرانی در حوزه خرید سوغاتی و… درآمد این کشور از حضور زایران ایرانی را افزایش خواهد داد.
درآمد عربستان از زایران ایرانی
اگر متوسط زایران عمره‌ای که از ایران راهی مکه و مدینه می‌شوند، ٧۵٠ هزار نفر در نظر گرفته شود، می‌توان برآوردی اجمالی از درآمد زایی این تعداد افراد برای عربستان داشت. تا پیش از ممنوعیت سفر عمره، متوسط قیمت هر سفر عمره برای ایرانیان در حدود ٢ میلیون و ٢۵٠ هزار تومان بود.
گزارش ها نشان می‌دهد بالاترین قیمت برای هر سفر عمره دو میلیون و ٨٠٠ و پایین‌ترین قیمت یک میلیون و هفتصد هزار تومان بود از این رو متوسط بهای سفر دو میلیون و ٢۵٠ هزار تومان در نظر گرفته شده است. برآوردها نشان می‌دهد بیش از نیمی از پروازها به عربستان توسط خطوط هوایی این کشور صورت می‌گیرد. در ضمن عربستان از محل اسکان، غذا و… نیز سهمی را داراست به این ترتیب برآوردها نشان می‌دهد سهم عربستان از درآمدی که در این میان ایجاد می‌شود چیزی در حدود ٧٠درصد است. این رقم را منابع معتبر در سازمان گردشگری تایید می‌کنند.
پیش از این کارشناسان این سازمان سهم ٧٠ درصدی عربستان را مورد تاکید قرار داده‌اند. با این حساب سفر ٧۵٠ هزار زایر عمره به این کشور یک هزار و ۶٨٧ میلیارد تومان درآمد ایجاد می‌کند. سهم عربستان از درآمد مذکور چیزی در حدود ١١٨١ میلیارد تومان است. این درآمد تنها از محل سفر، ارایه خدمات و… ایجاد می‌شود. این در حالی است که زایران ایرانی فرهنگ خرید سوغات از این کشور را دارند. اقدامی که بارها با انتقاد خاص روسای کاروان‌ها و مقامات اقتصادی و دینی همراه شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد بازار عربستان مملو از کالاهایی است که مورد توجه زایران ایرانی است.
پیش از این برخی متولیان حج به خرید کالاهای بزرگ حتی برای جهیزیه و… واکنش نشان داده و خرید با این شرایط را در شأن زایران ایرانی ندانسته بودند. با این حال بررسی‌ها نشان می‌دهد هر سال در موعد حج تمتع از یک سو و در ماه‌های پر سفر عمره از سوی دیگر قیمت دلار در بازار آزاد افزایش می‌یابد که این امر خود گواه استقبال ایرانیان از کالاهایی است که در بازار عربستان عرضه می‌شود؛ پارچه، لباس دوخته شده، اسباب بازی، لوازم خانگی و البته طلا اقلامی است که در چمدان زایران ایرانی به وفور یافت می‌شود. هر چند اغلب حاجیان تفاوت قابل توجه قیمت این اقلام را دلیل موجهی برای خرید عنوان می‌کنند اما کم نیست شمار کسانی که خریدهای اینچنینی را عامل کمرنگ شدن وجهه روحانی حج می‌دانستند.
اگر متوسط خرید کالا توسط هر زایر را در حدود هزار دلار در نظر بگیریم، برآوردها نشان می‌دهد حاجیان عمره‌گزار ٧۵٠ میلیون دلار معادل ٢ هزار و ٧٠٠ میلیارد تومان برای خرید کالا در بازار عربستان هزینه می‌کنند این در حالی است که برآوردهای اجمالی نشانگر ارقامی بزرگ‌تر از اینهاست.
درآمدها از حج تمتع
هزینه حج تمتع به مراتب بالاتر از حج عمره است. بررسی‌ها نشان می‌دهد هر سفر تمتع هزینه‌ای در حدود ١٠ میلیون تومان را داراست. به این ترتیب سفر ٧۵ هزار حاجی به حج تمتع ٧۵٠ میلیارد تومان هزینه دارد که سهم هفتاد درصدی عربستان درآمدی معادل ۵٢۵ میلیارد تومان برای عربستان درآمد ایجاد می‌کند. از سوی دیگر میزان خرید سوغاتی از سوی حاجیان تمتع بالاتر گزارش شده است. اگر متوسط سوغاتی خریداری شده از سوی هر زایر حدود هزار دلار ارزیابی شود، در این صورت ٧۵ میلیون دلار پول بابت خرید کالا به ازای حاجیان تمتع به اقتصاد عربستان تزریق می‌شود. این پول معادل ٢٧٠ میلیارد تومان است.
حالا به توجه به این ارقام در خوشبینانه‌ترین حالت و با هزینه‌های حداقلی، عربستان از درآمدی بیش از چهار میلیارد تومان محروم می‌شود. البته فوربس میزان محرومیت عربستان را سه میلیارد دلار یعنی برابر با ١٠ هزار میلیارد تومان برآورد می‌کند. این امر نشان می‌دهفد فوربس بالاترین میزان اعزام حاجی از سوی ایران را مد نظر دارد. در سال‌های گذشته تعداد عمره‌گزاران به یک میلیون نفر در سال نیز رسیده است. شمار زایران تمتع نیز در برخی سال‌ها ١٠٠ هزار نفر گزارش شده است. در حال حاضر ٨ میلیون نفر در صف عمره و بیش از ۵/١ میلیون نفر در صف تمتع حضور دارند./اعتماد
