«چله‌شو» در مازندران
سوغات یلدایی مازندران
پاییز، دیگر همانند قدیم‌ها، مهم و رؤیایی نیست و روزگار بی فصل، دیگر جادویمان نمی‌کند، اما یلدا، بهانه‌ای برای دورهم جمع شدن و بهانه‌ای است تا در دوران سرگیجه آور روزگار، لحظه‌ای بایستیم و نفسی تازه کنیم.
آخرین شب خزان پاییزی در روستاهای مازندران، یادآور قصه صمیمت و مهرمانی و حکایتهای خوب و
پندآموز زیر کرسی قدیمی خانه مادربزرگهاست که کم کم، چراغ آن رو به خاموشی رفته است اما طولانی ترین شب سال، حکایت، هائیشت، مرغنه جنگی، قصه اسفندیار پهلوان و یادآور سرنای شاهرخ و داستان شیرین مینا و پلنگ در مازندران است.
سوغات‌های سنتی مازندران از جمله بادونه و هائیشت که روی سفره‌های یلدایی مردمان این دیار جای می‌گیرد هدیه ای خوب برای گردشگران زمستانی استان به شمار می‌رود. 
محمدعلی رضا نژاد احمد چالی تحصیل‌کرده و شاغل در رشته حسابداری و اهل روستای احمد چاله یی بابل است و به خاطر علاقه‌ای که به بادونه داشت از پنج سال پیش درصدد برآمد تا از این شیرینی مازندرانی که با ترکیب شکر، عسل، برنج محلی و آب تهیه می‌شود، سوغاتی تدارک ببیند.
وی ابتدا در تعدادی از استان‌های کشور ذائقه سنجی کرد و پس‌ازاینکه مطمئن شد از بادونه نیز مثل گز، پشمک و سوهان استقبال می‌شود دست‌به‌کار شد تا این شیرینی را تولید کند. رضا نژاد احمد چالی پس‌انداز اندکش را به تولید این سوغاتی تزریق کرد و محصولی که ما آن را از گذشتگان به ارث برده‌ایم را بیشتر معرفی کرد.
بادونه ای که در تولیدی تخصصی این سوغاتی مازندرانی تهیه می‌شود بسته‌بندی زیبا و طراحی خوبی دارد و علاوه بر حفظ سنت، تولید شیرینی سالم را هدف قرار داده است. بادونه در مازندران به بئودونه و در گلستان به دختر دونه معروف است و به گفته احمد چالی در تهیه آن از مواد شیمیایی و حتی رنگ‌های رایج در تولیدی‌های مواد غذایی استفاده نمی‌شود و در محیطی بهداشتی تولید و به بازار عرضه می‌شود.
وی در گفتگو با خبرنگار مهر می‌گوید: بادونه را از برنج محلی این خطه تهیه می‌کنند بنابراین از تولید ارقام برنج مازندرانی نیز حمایت می‌شود.
سوغاتی هایی که برند گردشگری شمال هستند
مازندران همه‌ساله پذیرای میلیون‌ها گردشگر داخلی و گاهی هم خارجی است و خرید سوغاتی شمال هم بخشی از این سفرهاست و عباس مهدوی کارشناس میراث فرهنگی مازندران در این زمینه می‌گوید: آنچه بیش از سایر سوغاتی‌ها موردتوجه مسافران و گردشگران قرار می‌گیرد، شیرینی و «کلوچه» است، شیرینی سوغاتی محبوبی است که یک برند برای گردشگری شمال ایران محسوب می‌شود.
وی اظهار داشت: باوجود پرطرفدار بودن و گردش مالی صنعت کیک و کلوچه، بازار عرضه و تقاضا در مازندران از آن تولیدکنندگان گیلانی است و گیلانی‌ها پیشتاز تولید کلوچه و شیرینی مرغوب و باکیفیت در ایران محسوب می‌شوند و صادراتشان هم به آن‌سوی مرزها رونق دارد.
مهدوی افزود: تولیدات مازندرانی‌ها در این عرصه باوجود تلاشی که برای ارتقای کیفیت و بسته‌بندی داشته‌اند، برای مسافران و گردشگران شناخته‌شده نیست و در سبد خرید گردشگران جایگاه مطلوبی ندارد.
این کارشناس میراث فرهنگی مازندران ادامه می دهد: مازندران به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و قرار گرفتن میان جنگل، دریا، کوه و جلگه دارای پوشش گیاهی و جانوری ویژه‌ای است که مجموعه‌ای بی‌نظیر از مواد اولیه غذایی را در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهد و به‌وسیله آن می‌توان به مجموعه‌ای از سالم‌ترین و متنوع‌ترین غذاهای دنیا دست‌یافت.
وی می‌گوید: این جذابیت موجب شد تا فرشته عابسی یک محقق مازندرانی تصمیم بگیرد ۹ سال از زندگی‌اش را صرف تحقیق میدانی و پژوهش پیرامون غذاها، شیرینی‌ها و نان‌های سنتی مازندران کند، موضوعی مغفول مانده و ناشناخته که رنگ و بوی فراموشی به خود گرفته و در زندگی مردمان امروز مازندران حتی در روستاها نیز به‌به خاطره مبدل شده است.
فرهنگ آشپزخانه‌های پر جنب‌وجوش و سفره های رنگارنگ و سالم خانگی، جای خود را به ساندویچ، کنسرو و غذای فوری داده است
وی اظهار داشت: فرهنگ آشپزخانه‌های پر جنب‌وجوش و سفره های رنگارنگ و سالم خانگی، جای خود را به ساندویچ، کنسرو و غذای فوری داده است و فراموش کردن الگوهای بومی و اصیل یعنی نابودی بخش مهمی از دستاوردهای فرهنگی یک کشور که سالیان طولانی برای شکل‌گیری و قوامان تلاش شده است.
به گفته مهدوی، شیرینی‌ها، خورش‌ها، انواع پلوها و ته‌چین‌ها، شامی و کوکو، انواع نان سنتی، انواع آش‌ها و پته‌ها، ماهی‌ها، لبنیات سنتی، ترشی‌ها، رب‌های سنتی، مرباها و دسرها از چاشنی‌های یلدایی است که در آستانه زمستان در مازندران پخت آن بیشتر متداول می‌شود.
این کارشناس به آیین‌های یلدایی در استان اشاره می‌کند و می‌گوید: یلدا یا به زبان محلی چله شو در زندگی مردم مازندران آیین و رسوم خاصی دارد و در مازندران شب یلدا بسیار بااهمیت و گرامی داشته می‌شود و در این شب، زنان خانه از صبح روز آخر پاییز خانه را برای برپایی یک مراسم کوچک سنتی آماده می‌کنند و در این شب حتماً برنج پخت می‌کنند.
مردم منطقه اعتقاددارند که شب یلدا یک‌شب خوب و شادی‌آور است و شگون ندارد که بی‌غذا باشند، در این شب بنا به سنت دیرین همه افراد خانواده دورهم جمع می‌شوند و با خوردن هندوانه، ماست، میوه و آجیل، سرمای فصل زمستان را از خود دور می‌کنند.
اعتقاد بر این است که با خوردن ماست یا هندوانه در شب یلدا، هرگز در زمستان سردشان نخواهد شد، آجیل و شب چره که شامل دانه‌هایی چون گندم و نخود برشته، تخم هندوانه و کدو، بادام، پسته، فندق، کشمش، انجیر و توت خشک است، هم فراموش نمی‌شود، برخی از خانواده‌ها در شب یلدا، پس از خوردن شام، برای شب‌نشینی شب یلدا به خانه خویشاوند بزرگ‌تر می‌روند، این شب دختران دم بخت با پوشاندن صورت خود از هفت خانه چیزی می‌گیرند اگر کسی آن‌ها راندید و نشناخت حتماً به آنچه نیت کرده‌اند، خواهند رسید.
اگرچه یلدا رسید اما تب بالای گرانی بازار مازندران را کساد کرده است و دیگر از جنب‌وجوش گذشته خری نیست، بااین‌حال هنوز می‌توان، شور و ذوق یلدا را در چشم، پیرمرد پرتغال فروش و مرد ماهیگیری که ماهیانش را برای فروش سنگفرش خیابان کرده است، مشاهده کردمهر.
