یلدای ایرانی در راه ثبت یونسکو
چه خداحافظی باشکوهی، عاشق‌تر از همیشه پرشور‌ترین شبش را تقدیم درختان عریان زمستانی می‌کند، چه سخاوتی دارد پاییز!
زمستان در راه است…
زمستانی که با آمدنش برف‌ها، این زیبایی‌های دل انگیز را به همراه دارد.
گرچه سپید است اما عمقش برف نیست ،گرمایی است که درختان را نوازش می‌دهد ،با یلدا این تولد میترایی، ناز درختان نیز آغاز می‌شود.
صدای قدم‌های نرم زمستان می‌آید، صدای قل‌قل سماور و بوی عطر چای تازه دم مادربزرگ، کرسی گرم زغالی و مجمعه بزرگ مسی که لبریز از هندوانه‌های خوشرنگ و انار‌های قرمز هزار دانه و نقل‌های رنگی، رنگی، انجیر خشک و گردو و کشمش است.
صدای دلنشین پدربزرگ که حافظ می‌خواند و بوی نفت چراغ علاء‌الدین که روشنی‌بخش لحظه‌لحظه شادی‌هایمان بود، این بود یلدایی که از روزهای قدیم و کهن برایمان باقی مانده.
*شب یلدا
شب یلدا آخرین شب آذر ماه و شب اول زمستان و طولانی‌ترین شب سال است که به شب چله نیز معروف است و یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی به شمار می‌رود و یک سنت باستانی است.
مردم در روزگاران قدیم و در سال‌های دور تمام فعالیت خود را با گردش خورشید و تغییر فصل‌ها و بلندی و کوتاهی روز و شب و حرکت ستارگان تنظیم می‌کردند و در بعضی روزها که بسیار بلند بود بیشتر از نور خورشید بهره می‌بردند، که در همان زمان دریافتند آخرین روز پاییز کوتاه‌ترین و شب اول زمستان بلندترین شب سال است، از این رو آن شب را شب زایش خورشید یا همان یلدا نامیدند و از آن پس در این شب جشن برپا می‌کردند.
جشن یلدا با قدمتی کهن هنوز هم بین ایرانیان مرسوم است و نه تنها در ایران بلکه در پاکستان، تاجیکستان روسیه هم مردم بلندشب سال را جشن می‌گیرند.
*آیین‌های جشن شب یلدا
در این شب همه اقوام در منزل بزرگترها گردهم می‌آیند و با تفال بر حافظ و خوردن هندوانه و انار و آجیل و قصه‌های پدر و مادربزرگ‌ها مخصوص این شب را سر می‌کنند.
* یلدا در استان‌های کشور
مازندرانی‌ها که این شب را چله‌شو می‌نامند بنا به سنت دیرینه در این شب برنج می‌پزند و شیرینی خاص آن شب مثل پشت زیک، سوهان گنجدی پیس کنده را درست می‌کنند.
شب یلدا در خراسان جنوبی هم به اسم چله کو شناخته از مهمترین می‌شود این داستان مراسم کف زنی است که در ان کف که نوعی شیرینی محلی را آماده می‌کنند و آن را در ظرف می‌کشند و بادام و رازیانه می‌پاشند و با انگشت می‌خورند.
شب چله در اصفهان به دونام چله زری و عمو چله تقسیم می‌شود و دو شب را به عنوان شب چله برگزار می‌کنند .
اصفهانی‌ها هم چون سایر ایرانی‌ها با پهن کردن سفره این شب را گرامی می‌دارند.
این شب در استان یزد هم مانند سایر استان‌ها مراسم خاص خود را دارد.
در این شب اقوام در کنار هم آش شولی که از غذاهای سنتی این استان است را صرف می‌کنند.
شب چله در این استان به چیله گجه سی معروف است که در آن تولید حلوا در آذربایجان غربی بخصوص شهر ارومیه مرسوم است و در ایام نزدیک به شب یلدا، بازار خرید و فروش حلوا بسیار داغ و طرفداران زیادی دارد.
در شهرستان تکاب هم در شب سرد یلدا، آش کشک که در زبان محلی به آن کاچی می گویند درست می کنند و بر سر سفره شب یلدا می گذارند، همچنین در تکاب رسم بر این بوده که در شب سرد چله، گندم برشته پخت می کردند و مقداری از آن را برای پرندگان به بام خانه می ریختند، تا سال پربرکتی داشته باشند.
در گذشته مردم تکاب معتقد بودند در شب یلدا نباید کسی به سفر برود، و اگر کسی در این شب به دور از خانه و در سفر باشد، سال پیش رو را دائم در سفر خواهد بود و دیگر آرام و قرار نخواهد داشت
*شب یلدا در راه یونسکو
چند وقتی که خبر از ثبت شب یلدا از طریق کشور آذربایجان در یونسکو به گوش می‌رسد که این خبر اعتراض برخی از مورخان و پژوهشگران را برانگیخت.
این در حالی است که نظری مدیر کل ثبت آثار تاریخی اعلام کرد: یونسکو در سایت میراث ناملموس خود صفحه‌ای شبیه فراخوان طراحی کرده تا بر این اساس هر کشوری که تمایل به ثبت یکی از عناصر ناملموس خود هستند، در این صفحه اعلام کنند.
وی افزود: ایران هم از یکسال قبل این فراخوان را برای ثبت جهانی تکمیل کرده اما از زمان ثبت درخواست، ما خوشبختانه هنوز هیچ کشوری تقاضای درخواست پیوستن به پرونده شب چله را در این سایت اعلام کرده است.
امیدواریم این شب بزرگ و این سنت دیرینه ایرانیان همانند چوگان توسط آذربایجان و نان لواش توسط ارمنستان و بادگیرها توسط امارات به ثبت نرسد و با نام ایرانی ثبت جهانی شود./yjc
