پایش، پیشگیری و کنترل پشه‌های آئدس مهاجم و بیماریهای منتقله- یک ضرورت ملی
دکتر سید حسن نیکوکار مجری طرح تحقیقاتی با عنوان « تحلیل حشره شناسی از وضعیت پشه‌های آئدس در استان مازندران با استفاده از داده‌های موجود سال ۱۴۰۰ – ۱۳۹۳» در گفتگو با روابط عمومی و واحد ترجمان دانش معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه در مورد این طرح توضیحاتی ارائه دادند.
با تشکر از جنابعالی لطفا ضمن معرفی خود، سوابق علمی-پژوهشی و اجرایی مرتبط با این پژوهش را بیان بفرمایید.
اینجانب سید حسن نیکوکار، دانش آموخته مقطع دکتری تخصصی پژوهشی حشره شناسی پزشکی و مبارزه با ناقلین از دانشگاه علوم پزشکی مازندران در سال ۱۳۹۷هستم و در حال حاضر به عنوان استادیار پژوهشی در مرکز تحقیقات علوم بهداشتی و دانشکده بهداشت مشغول به فعالیت های علمی پژوهشی می‌باشم.
گرایش پژوهشی بنده رده بندی، بوم شناسی و مقاومت متابولیک پشه‌ها هست. همچنین به عنوان مسئول محور علمی- اجرایی برنامه مراقبت حشره شناسی آئدس های مهاجم در استان مازندران با معاونت بهداشتی استان همکاری دارم.
انتشار بیش از ۶۶ مقاله به زبان‌های فارسی و انگلیسی در مجلات معتبر علمی پژوهشی، ثبت یک عنوان اختراع ملی راجع به سیستم سنجش حضور دو گونه از پشه ها و مشاور پایان نامه های مقطع کارشناسی ارشد از دستاوردهای علمی اینجانب می‌باشد.
آقای دکتر دلیل اصلی شما برای انتخاب این طرح تحقیقاتی چه بود؟ چه افرادی در اجرای این تحقیق با شما همکاری داشتند؟
پشه‌ها مهم‌ترین ناقلین بیماریهای منتقله از بندپایان در جهان هستند. جهانی شدن همراه با تغییرات اکوسیستم و آب و هوا و همچنین ظرفیت پشه ها برای سازگاری با تغییرات محیطی، شرایط مساعدی را برای ظهور و یا ظهور مجدد بیماریهای منتقله از پشه فراهم می‌کند. پشه‌های گونه آئدس اجیپتی وآئدس آلبوپیکتوس ناقلین اصلی بیماریهای خطرناک آربوویروسی مانند بیماری زیکا، تب دانگی، بیماری چیکون گونیا و تب زرد می باشند. این بیماری‌ها عوارض خطرناک و بار اقتصادی بالایی دارند.
حضور و اپیدمی وفور این گونه ها در کشورهای همسایه تایید شده، ضمن اینکه در ایران اخیرا پشه آئدس آلبوپیکتوس در استان های سیستان و بلوچستان (سال ۱۳۹۵) و گیلان (سال ۱۴۰۲ ) و پشه آئدس اجیپتی مجددا بعد از گذشت ۷۰ سال در بندرلنگه و بندر خمیر واقع در استان هرمزگان مشاهده شده‌اند؛ این آشکارسازی برای کشور بسیار نگران‌کننده بوده زیرا زمینه‌ساز انتشار بیشتر این پشه‌ها از طریق فرودگاه‌های بین المللی، بنادر تجاری فعال و سایر مسیرهای مواصلاتی و ترانزیت کالا به دیگر استانها و در نتیجه انتقال منطقه‌ای بیماریهای مربوطه هست.
استان مازندران به دلیل داشتن شرایط اقلیمی مناسب برای رشد و نمو پشه های گونه آئدس، وجود فرودگاه بین المللی و بنادر فعال و هم‌مرزی با کشورهای آلوده در حاشیه دریای خزر، به طور بالقوه می تواند نقطه ورود گونه های ناقل بیماریهای تب دانگی، زیکا و چیکون گونیا باشد.
با توجه به اینکه نظارت و پایش منظم برای آشکارسازی حضور گونه‌های ناقل جهت انجام اقدامات کنترلی ضرورت دارد، اینجانب و همکاران (آقایان و خانم ها دکتر احمدعلی عنایتی، دکترموسوی نسب، دکتر مرتضی زعیم، دکتر محمودفاضلی دینان، افشین زاهدی، راضیه شبانی، فرزانه صحرایی، علی چارکامه، اصغر نظام محله) بر آن شدیم تا با مراقبت حشرهشناسی آئدس های مهاجم و آئدس‌های بومی از سال ۹۳ تا ۱۴۰۰، یک پروفایل (مجموعه بزرگی از داده‌های مراقبت ناقل) برای استان مازندران فراهم کنیم. در تکمیل مطلب عرض کنم که در اینجا مراقبت یک واژه تخصصی و به معنای نظارت و پایش منظم هست.
لطفا در مورد مراحل اجرایی و نتایج این پژوهش توضیح دهید.
گروه تحقیقاتی ما در طول این دوره ۷ ساله مراقبت حشره شناسی، با سه روش صید تخم، صید لارو و صید پشه بالغ، نمونه‌های پشه آئدس را در مبادی ورودی استان مازندران شامل فرودگاه، بنادر و مسیرهای مواصلاتی جمع آوری کرد. پروفایل استانی آئدس‌ها و نتایج تحلیل حشره شناسی نشان داد که حضور گونه‌های مهاجم آئدس اجیپتی و آئدس آلبوپیکتوس( در هر یک از مراحل تخم، لارو و بالغ) در استان مازندران، البته در طول این دوره زمانی، خوشبختانه منفی بود. آئدس وگزنس و آئدس جنیکولاتوس فراوان ترین گونه‌های آئدس در استان مازندران بودند و همچنین گونه جدید آئدس فلاویسنس در این استان معرفی شد. به علاوه تأثیر متغیرهای آب و هوایی بر فراوانی جمعیتی گونه‌های غالب آئدس بررسی شد و یافته‌ها همبستگی مثبت بارش و رطوبت نسبی با فراوانی آئدس‌های غالب را نشان دادند.
آقای دکتر آیا این نتایج منتشر شده اند؟
بله، نتایج این مطالعه در مقاله‌ای به زبان انگلیسی با عنوان« مراقبت حشره شناسی پشه‌های مهاجم آئدس در استان مازندران، شمال ایران، سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۰» در مجله « گزارش‌های علمی» با ضریب تاثیر ۶/۴ در سال ۲۰۲۲ به چاپ رسید.
همچنین یک مقاله از نوع خلاصه سیاستی با عنوان« سیاست‌های پیشگیری و کنترل ناقلین بیماری دانگ (آئدس اجیپتی و آلبوپیکتوس) در ایران » در سال ۱۴۰۲ در مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی مازندران چاپ شد.
آیا این طرح به مرحله اجرای عملیاتی و بهره برداری رسیده است؟
بله، گروه تحقیقاتی ما یک فلوچارت برای برنامه‌ریزی و اجرای پایش پشه‌های مهاجم توسط مقامات بهداشتی استانی در سطح کشور طراحی و پیشنهاد نموده است.
همچنین ما پنج گزینه سیاستی در کنترل و پیشگیری از تب دانگ منتقل شونده به‌وسیله آئدس اجیپتی و آئدس آلبوپیکتوس در ایران را شامل:
۱- توسعه‌ی تحقیقات پایه، کاربردی و نوآوری
۲- تقویت ظرفیت و توانمندسازی انسانی، زیرساختی و سیستم سلامت در تمام بخش‌های مرتبط برای مراقبت، کنترل، پایش و ارزیابی
۳- تقویت هماهنگی و همکاری درون و برون‌سازمانی
۴- بسیج کردن و مشارکت جامعه برای کنترل منابع لاروی
۵- افزایش مقیاس عملکردها و ادغام ابزارها در مدیریت آنها پیشنهاد دادیم و توصیه ما برای افزایش تأثیر و تداوم این سیاست‌ها، استفاده از رویکرد تلفیق گزینه‌ها با حمایت مداوم مقامات مسئول (ملی، منطقه‌ای و محلی) هست.
با انجام این اقدامات مراقبتی و تحلیل حشره شناسی در استان، اطلاعات جامعی راجع به آئدس‌های ناقل به نظام سلامت استانی و کشوری ارائه شد که می‌توانند از آن در جهت تعیین راهبردها و راهکارهای کنترل و پیشگیری در استان و کشور استفاده نمایند. در حال حاضر این پژوهش به عنوان یک طرح اثرگذار در معاونت بهداشتی استان مازندران در حال بهره برداری بوده و در این زمینه با استفاده از داده های مراقبت و گزینه‌های سیاستی اشاره شده، برنامه‌ریزی و اقدامات عملیاتی در حال انجام است.
امیدواریم مجموعه این اقدامات پژوهشی و بهداشتی برای ارتقای سلامت افراد جامعه در حیطه بیماریهای واگیر منتقله بوسیله حشرات مفید باشد.
آقای دکتر در خاتمه این گفتگو بفرمایید انتظار شما از مسئولین امور پژوهشی و بهداشتی در خصوص حمایت و یا توسعه این طرح و فعالیت‌های مشابه چیست ؟
با توجه به حضور اخیر پشه‌های آئدس آلبوپیکتوس و آئدس اجیپتی در استان گیلان و هرمزگان، این انتظار وجود دارد که مازندران و کل کشور دیر یا زود مورد هجوم این گونه‌های مهاجم قرار گیرند. محققین این طرح پژوهشی از مقامات وزارتی تقاضا دارند که موضوع آئدس‌های مهاجم و بیماریهای منتقله بوسیله آنها را یک مساله مهم بهداشتی و اثرگذار بر سلامت مردم در نظر بگیرند و شرایط لازم را جهت پیشگیری و کنترل این گونه‌های ناقل و بیماریهای مربوطه، قبل از استقرار آنها و ایجاد اپیدمی‌های گسترده بیماری در کشور فراهم نمایند.
نکته دیگر اینکه پژوهش‌های مربوط به نظام مراقبت که به صورت تحقیقات میدانی و در سطح گسترده‌ای انجام می‌شوند بسیار پرهزینه هستند و هر گونه عدم نظارت درست به هر علتی از جمله کمبود اعتبارات مالی، موجب ارائه گزارش‌های ناقص و یا اشتباه شده و در نتیجه پیامد‌های نامطلوب جانی و مالی را بر نظام سلامت تحمیل می‌کند؛ بنابراین انتظار ما از مسئولین امور پژوهشی و بهداشتی حمایت‌های مالی بیشتر از این نوع پژوهش‌ها هست.
