یک فوق‌تخصص مغز و اعصاب هشدار داد:: دنیای دیجیتال، دشمن خاموش تکامل کودکان
کیاپرس : عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز اظهار داشت: تشخیص زودهنگام اختلالات تکاملی در کودکان امری حیاتی است؛ اقدامات تشخیصی به ویژه در دوران طلایی رشد، می‌توانند از بروز عوارض جدی جلوگیری کرده و کودک را به وضعیت طبیعی بازگردانند.
دکتر علی اکبر مؤمن، فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز در گفت و گو با وبدا درباره اختلالات تکاملی کودکان، توضیح داد: هنگام صحبت از کودکان همواره هدف اصلی این است که کودک بتواند به تمام پتانسیل‌های طبیعی خود دست یابد. این فرآیند از همان زمان تشکیل نطفه آغاز می‌شود و دو مقوله اساسی و در عین حال متفاوت شامل رشد و تکامل را در بر می‌گیرد.
وی افزود: رشد به معنای افزایش تدریجی قد، وزن و دور سر کودک است که به سادگی با اعداد و ارقام قابل اندازه‌گیری است. اما تکامل، مقوله‌ای است که اغلب کمتر به آن توجه می‌شود و به مجموعه‌ای از مهارت‌هایی اطلاق می‌شود که کودک در طول زمان به دست می‌آورد.
فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان گفت: مهارت‌ها شامل تکلمی و حرکتی هستند؛ مهارت‌های حرکتی به دو دسته کلی حرکات درشت و ظریف تقسیم می‌شوند. گردن گرفتن، نشستن، ایستادن و راه رفتن از جمله مهارت‌های حرکتی هستند، در حالی که حرکات ظریف به استفاده از دست و انگشتان برای گرفتن اشیا، بازی کردن، دکمه بستن و گره زدن بند کفش مربوط می‌شوند.
دکتر مؤمن در تشریح مهارت‌های تکلمی اظهار داشت: این بخش شامل توانایی کودک برای صحبت کردن به موقع و استفاده از کلام برای برقراری ارتباط است.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز خاطرنشان کرد: تعامل با محیط به توانایی کودک در برقراری ارتباط با محیط اطراف، چه به صورت فردی و چه اجتماعی، اشاره دارد؛ چنانچه کودک در سنی مشخص به مهارت‌های لازم در هر یک از این حیطه‌ها دست پیدا نکند، دچار اختلال تکاملی شده است.
وی با اشاره به عوامل موثر در بروز اختلالات تکاملی تصریح کرد: عوامل مختلفی در بروز اختلالات تکاملی نقش دارند که از زمان جنینی آغاز می‌شوند، عوامل ژنتیکی، محیطی درون رحم مادر و محیطی پس از تولد، از این دسته عوامل هستند.
دکتر مؤمن اظهار داشت: عوامل ژنتیکی بسیار متعدد بوده و زمینۀ بروز بسیاری از اختلالات را فراهم می‌کنند. عوامل محیطی درون رحمی، در واقع شرایطی است که مادر در دوران بارداری با آن روبرو می‌شود؛ عواملی چون تغذیه نامناسب، مصرف خودسرانه دارو، قرار گرفتن در معرض دخانیات یا اشعه‌های مضر ( اشعه ایکس و ماوراء بنفش) و ابتلا به برخی عفونت‌ها، می‌تواند بر رشد و تکامل جنین تأثیر منفی بگذارد.
فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان در خصوص عوامل محیطی پس از تولد گفت: علاوه بر شرایط زمان زایمان، محیط پس از تولد نیز در سلامت کودکان تاثیرگذار است. حوادثی مانند برق‌گرفتگی، غرق شدن، یا آسیب‌های مغزی ناشی از این حوادث می‌توانند به سیستم عصبی کودک آسیب رسانده و منجر به اختلالات تکاملی مانند فلج مغزی شوند.
وی افزود: همچنین، استفاده زودهنگام و بیش از حد از وسایل دیجیتال مانند موبایل و تبلت نیز به دلیل کاهش تعامل کودک با محیط اطراف، به ویژه در حیطه‌های تکلمی و اجتماعی، یکی از عوامل موثر در بروز اختلالات تکاملی است.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز در ادامه به علائم هشداردهنده و تشخیص زودهنگام در اختلالات تکاملی اشاره کرد و گفت: والدین باید توجه ویژه داشته باشند که در حیطه حرکتی، اگر نوزاد تا ۳-۴ ماهگی گردن نگرفت، یا در زمان مناسب نتوانست بنشیند، بایستد یا راه برود، باید نگران شد. همچنین در حیطه تکلمی نیز اگر کودک تا ۶ ماهگی نتوانست اصواتی مانند «دَدَ»، «مَمَ» یا «بَبَ» را بگوید و تقلید کند، نیاز به بررسی دارد.
دکتر مؤمن در ادامه درباره مشکلات حیطه تعاملی کودک گفت: مشکل در بازی کردن با همسالان، ارتباط چشمی ضعیف یا عدم واکنش مناسب به محرک‌های محیطی می‌تواند نشانه اختلالاتی مانند اوتیسم باشد.
فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان افزود: خوشبختانه، در سال‌های اخیر، وزارت بهداشت با طراحی پرسشنامه‌های ASQ (پرسشنامه سنی و مراحل)، پایش تکاملی کودکان را از دو ماهگی تا پنج سالگی در کنار ارزیابی رشد انجام می‌دهد. این پرسشنامه‌ها به والدین و کادر درمان کمک می‌کند تا به سرعت هرگونه تأخیر در تکامل کودک را شناسایی کنند.
وی با اشاره به راه‌های تشخیص و درمان اختلالات کودکان، اظهار داشت: «زود تشخیص دهید و زود دست به کار شوید»، شعار سازمان بهداشت جهانی در این زمینه است، زیرا هرچه تشخیص و درمان زودتر آغاز شود، شانس بهبودی کودک بیشتر است.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز به روش‌های تشخیصی این اختلالات اشاره کرد و گفت: ابتدایی‌ترین راه تشخیص، گرفتن شرح حال کامل و معاینه دقیق است. همچنین استفاده از امکانات تصویربرداری مغزی مانند CT Scan و MRI، نوار مغز و آزمایش‌های ژنتیکی، غربالگری مانند غربالگری کم‌کاری تیروئید و بیماری PKU و غربالگری شنوایی در بدو تولد از دیگر راه‌های تشخیص می‌‌باشند.
دکتر مؤمن در ادامه، مراجعه به پزشک در زمان طلایی را بسیار مهم دانست و تاکید کرد: با تشخیص زودهنگام کم‌کاری تیروئید و درمان آن، می‌توان از عقب‌ماندگی ذهنی پیشگیری کرد. در مورد مشکلات شنوایی نیز، کاشت حلزون یا استفاده از سمعک می‌تواند به کودک کمک کند تا مهارت‌های کلامی خود را به درستی کسب کند.
فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان در این باره به والدین توصیه کرد: در کنار توجه به مقوله رشد فرزندتان، فرآیند تکامل او را نیز کنترل نمایید. کوچک‌ترین مشکل را جدی بگیرید و به پزشک مراجعه کنید. مهم‌تر از همه، به جای مشغول کردن کودک با وسایل دیجیتال، وقت بیشتری را با او بگذرانید و اجازه دهید با بازی‌های فیزیکی و تعامل با محیط، مهارت‌های لازم را کسب کند. آینده فرزندتان را با وقت‌گذاشتن در کنارش تضمین کنید.