آموزش سبک زندگی سالم به زنان باردار با رویکرد مبتنی بر بهترین شواهد

دکتر زینب حمزه گردشی مجری طرح تحقیقاتی با عنوان « آموزش سبک زندگی سالم به زنان باردار و بررسی کیفیت آموزش با معیارهای ممیزی مبتنی بر بهترین شواهد در مراکز بهداشت شهر بهشهر، ۱۴۰۱» در گفتگو با روابط عمومی و واحد ترجمان دانش معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه به تشریح این طرح پرداخت.

خانم دکتر با تشکر از سرکار عالی،  لطفا ضمن معرفی خود، فعالیت های علمی-پژوهشی و اجرایی مرتبط با این پژوهش را بیان بفرمایید.

اینجانب زینب حمزه گردشی فارغ التحصیل مقطع دکتری تخصصی بهداشت باروری از دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال ۱۳۹۰ هستم. در حال حاضر استاد بهداشت باروری گروه مامایی دانشکده پرستاری و مامایی ساری و مشغول به تحقیق و تدریس در زمینه سلامت جنسی و باروری می‌باشم. حاصل فعالیت‌های علمی بنده انتشار حدود ۱۷۰ مقاله به زبان‌های فارسی و انگلیسی در مجلات معتبرعلمی، تالیف و ترجمه ۱۲ عنوان کتاب و راهنمایی بیش از ۳۰ پایان‌نامه در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری است.

همچنین بنده دوره فلوشیپ بالینی پزشکی مبتنی بر شواهد را گذرانده‌ام و یکی از مهمترین گرایش‌های پژوهشی و حرفه‌ای اینجانب، ارتقای کیفیت مراقبت‌های بالینی و بهداشتی با استفاده از رویکرد پیاده‌سازی بهترین شواهد هست.

دلیل اصلی شما برای انتخاب این طرح تحقیقاتی چه بود؟ چه افرادی در اجرای این تحقیق با شما همکاری داشتند؟ 

سبک زندگی در دوران بارداری تاثیر مستقیم و عمیقی بر سلامت مادر و نوزاد دارد. سبک زندگی ناسالم در این دوران، احتمال عوارضی مانند محدودیت رشد جنین، نقایص مادرزادی، زایمان زودرس و سزارین و همینطور احتمال بروز بیماری‌های مزمن در مادر مانند چاقی، دیابت، فشارخون و سرطان پستان را افزایش می‌دهد.

سبک زندگی سالم در دوران بارداری شامل رعایت رژیم غذایی مناسب، مصرف مکمل‌های غذایی، پیشگیری از عفونت‌ها، فعالیت های بدنی و ورزش و عدم مصرف سیگار، الکل و مواد، رعایت بهداشت روان و مقابله با استرس هست. آموزش سبک زندگی سالم به مادران باردار ضرورت دارد و کیفیت این آموزش مهم است.

ماماها با ارائه مراقبت‌های آموزش‌محور از جمله آموزش سبک زندگی سالم در کنار ارائه مراقبت‌های بهداشتی و درمانی در تمام طول دوران بارداری، زایمان و پس از آن، نقش مستقیمی در کاهش میزان مرگ و میر و بیماری‌های مادران و نوزادان دارند.

مراقبت سلامت مبتنی بر شواهد به رویکردی اشاره می‌کند که مراقبت بر اساس داده‌های علمی و دقیقی مانند نتایج تحقیقات (بالینی)، تجربیات عملی و داده‌های اپیدمیولوژیک انجام می‌شود و بنابر این بهینه و کارآمدتر است.

نظر به اهمیت آموزش سبک زندگی سالم به مادران باردار توسط ماماها و  همینطور اهمیت رویکرد مراقبت سلامت مبتنی بر شواهد، ما برای اولین بار در ایران، به بررسی کیفیت این آموزش و میزان تطابق آن با ممیزی‌ها و استانداردهای مبتنی بر بهترین شواهد و  سپس ارتقای کیفیت بوسیله اجرای ممیزی‌ها پرداختیم.

این پروژه تحقیقاتی در قالب پایان‌نامه کارشناسی ارشد مشاوره در مامایی تعریف و  اجرا شد. همکاران اینجانب در این پروژه خانم فرنگیس حبیبی(دانشجو) ، دکتر زهره شاه حسینی (استاد بهداشت باروری)، دکتر شایسته جهانفر (دانشیار بهداشت عمومی دانشگاه تافتز استرالیا)، دکتر افسانه فندرسکی (استادیار آمار زیستی) به عنوان مشاورین پایان نامه و دکتر محمد احمدی (پزشک خانواده) به‌عنوان مشاور پروژه بودند.

خانم دکتر لطفا در مورد ویژگی‌ها، مراحل اجرایی و نتایج این پژوهش توضیح دهید.

ویژگی نوآورانه این پژوهش، پیاده سازی بهترین شواهد بر اساس ممیزی و استفاده از ابزار نرم‌افزاری PACES (سیستم کاربردی شواهد بالینی) هست. این ابزار توسط موسسه جوانا بریگز با نام اختصاری JBI طراحی شده و یک راه حل چند منظوره شامل شروع پروژه، جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها، تسهیل فرآیند تغییر و کاربرد شواهد در عمل است و به مراقبین سلامت کمک می‌کند تا ممیزی‌های بالینی را در شرایط محلی خودشان اجرا کرده، کیفیت ارائه خدمات را  افزایش داده و  نتایج را برای دریافت کنندگان مراقبت بهتر کنند.  بخشی از این نرم‌افزار به خلاصه‌ای از شواهد علمی و معیارهای ممیزی مربوط به آموزش سبک زندگی سالم به زنان باردار اختصاص دارد.

این نکته را عرض کنم که موسسه JBI وابسته به دانشگاه آدلاید استرالیا و یک سازمان جهانی با هدف پیشبرد و حمایت از کاربرد شواهد علمی در تصمیم گیری‌ها و ارائه خدمات سلامت هست.

گروه تحقیقاتی ما در مرحله اول وضعیت موجود آموزش سبک زندگی سالم در دوران بارداری توسط ماماها و میزان انطباق آن با ممیزی‌های JBI-PACES را بررسی کرد. داده‌های لازم برای این بررسی از مرور پرونده‌های مراقبت بارداری ۱۳۶ خانم مراجعه کننده به چهار مرکز خدمات جامع سلامت شهری در شهرستان بهشهر و همینطور با تکمیل پرسشنامه « سبک زندگی ارتقای سلامت» توسط این زنان و تکمیل چک لیست« معیارهای ممیزی بهترین شواهد» توسط پژوهشگران بر اساس پرسش شفاهی و مشاهده عملکرد مراقبین ماما به دست آمد. نتایج نشان داد که وضعیت سبک زندگی سالم در این زنان باردار مطلوب نمی‌باشد و همچنین میزان انطباق آموزش مربوطه با معیارهای ممیزی در سطح پایینی قرار دارد.

در مرحله دوم پروژه، مداخلاتی در زمینه بهبود دانش ماماها در مورد توصیه‌های مبتنی بر شواهد و شیوه‌های خوب جهت آموزش سبک زندگی سالم در دوران بارداری و همینطور ترویج این سبک در مراکز جامع خدمات سلامت و کلینیک‌های مامایی شهرستان بهشهر به منظور بهبود عملکرد و بهبود انطباق با معیارهای ممیزی در حال انجام هست. این مرحله به عنوان یک طرح اثرگذار با گرنت پژوهشی در نظر گرفته شد.

در مرحله سوم، ممیزی بعد از اجرای مداخلات به منظور ارزیابی نتایج مداخله انجام خواهد شد.

لطفا جهت اطلاع مخاطبین، در مورد انتشار و بهره برداری از نتایج این مطالعه توضیح دهید.

تا کنون سه مقاله در مورد نتایج این پروژه پژوهشی نگارش شده است.

مقاله« بررسی همبستگی بین سبک زندگی سالم در زنان باردار و پذیرش آن با راهنماهای آموزشی نظام سلامت بوسیله معیارهای ممیزی بهترین شواهد» که به زبان انگلیسی در  مجله Research Squareدر سال۲۰۲۳ به چاپ رسیده است

مقاله « مرور نظام‌مند و فراتحلیل میانگین نمره سبک زندگی در زنان باردار ایرانی»  که قصد ارسال آن به مجله سلامت عمومی BMC (انتشارات مرکزی زیست پزشکی بریتانیا) را داریم.

ما همچنین در قالب یک مقاله خلاصه سیاستی با عنوان« انطباق آموزش سبک زندگی سالم به مادران باردار توسط ماماها با معیارهای مبتنی بر بهترین شواهد: خلاصه سیاستی» که در مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران به چاپ رسید، به سیاستگذاران سلامت پیشنهاد کردیم تا با  استفاده از پتانسیل دانش‌آموختگان رشته مامایی در کشور، خدمت آموزش سبک زندگی سالم به مادران باردار  را در بسته مراقبت‌های بهداشتی اولیه بگنجانند.

خانم دکتر پیاده سازی این پروژه پژوهشی در عمل چه تاثیری بر سلامت زنان باردار دارد؟

پیاده سازی این پروژه آگاهی و توانمندی‌های ماماها، پزشکان خانواده شهری و روستایی و دیگر ارائه دهندگان خدمات سلامت باروری را در زمینه بهبود سبک زندگی سالم در زنان باردار افزایش می‌دهد؛ در نتیجه این تاثیر مثبت، زنان باردار نیز در زمینه خودمراقبتی و بهبود سبک زندگی توانمند می‌شوند که این  برای سلامت مادران و کودکان بسیار مفید هست.

اگر توضیح دیگری درخصوص اهداف و  برنامه‌های‌ کنونی و آینده‌تان دارید بفرمایید:

گروه تحقیقاتی ما هم اکنون در حال رایزنی با معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران جهت پیاده‌سازی این پروژه اثرگذار در پرونده سلامت الکترونیک هست؛ امیدواریم این تلاش به نتیجه برسد و همچنین در ادامه کار در سطح کشور نیز عملیاتی شود.

ما همچنین به دنبال استفاده از فناوری‌های نوین مانند برنامه‌های موبایل، وب‌سایت‌ها و رسانه‌های اجتماعی برای ارائه اطلاعات، مشاوره و پیگیری در خصوص آموزش سبک زندگی سالم به زنان باردار هستیم، به خصوص که این فناوری‌ها فرایند آموزش تعاملی و گروهی را تسهیل می‌کنند.

خانم دکتر در خاتمه گفتگو بفرمایید انتظار شما از مسئولین امور پژوهشی در زمینه توسعه و یا حمایت از فعالیت‌های مشابه چیست و چه راهکارهایی را پیشنهاد می‌کنید؟

به طور کلی انتظار ما پژوهشگران از مسئولین امور پژوهشی این هست که حمایت های مالی و سازمانی بیشتری در مورد پژوهش‌های کاربردی و به خصوص از نوع جمعیت محور داشته باشند. همچنین نظر به اهمیت موضوع باروری سالم که همراستا با سیاست‌ها و اهداف طرح جوانی جمعیت هست، پروژه تحقیقاتی حاضر و پروژه های مشابه بیشتر حمایت شوند. ما امیدواریم با مساعدت مسوولین محترم معاونت بهداشت، برنامه اضافه کردن خدمت آموزش سبک زندگی سالم به مادران باردار با رویکرد مبتنی بر بهترین شواهد در پرونده سلامت زنان باردار هر چه زودتر عملیاتی شود.