اختصاصی/ کیا پرس: بمناسبت هفته پیشگیری از مسمومیت مصاحبه ای با دکتر ابراهیم صالحی فر، معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی مازندران انجام دادم. در این مصاحبه، دکتر صالحی فر به سؤالات خبرنگار کیاپرس پاسخ داد. در طول مصاحبه، ۱۰ سؤال مطرح شد و دکتر صالحی فر به هر یک از این سؤالات پاسخ داد. دکتر ابراهیم صالحی فر عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی مازندران است.
با تشکر از معاون دارو و غذای دانشگاه علوم پزشکی مازندران، متن کامل مصاحبه را برای شما ارسال می‌کنم.

هفته پیشگیری از مسمومیت

۱-تعریف مسمومیت ناشی از دارو چیست؟
مسمومیت دارویی شایع‌ترین عامل مراجعه مسمومیت به بیمارستان‌هاست. اگر هر دارویی به روش نادرست، توسط فرد نامناسب یا به مقدار نامناسب استفاده شود، می‌تواند منجر به مسمومیت گردد. مسمومیت ناشی از دارو به دو صورت مسمومیت‌های تصادفی (۴۸ درصد) و مسمومیت عمدی یا اوردوز دارویی (۵۲ درصد) اتفاق می‌افتد.
بر اساس آمارهای دریافت شده از بیمارستان‌های مرجع مسمومیت در کشور، حدود ۳۹٫۳ درصد از مراجعین مسمومیت به بیمارستان‌های سراسر کشور با دارو مسموم شده‌اند.
۲-چه عواملی می‌توانند خطر مسمومیت ناشی از داروها را افزایش دهند؟
زندگی صنعتی جوامع کنونی و دسترسی آسان به انواع دارو و سموم
نداشتن اطلاعات کافی از موارد مصرف، عوارض، خطرات و هشدارهای مربوط به داروها
اهمال در نگه‌داری صحیح داروها در منزل
جوان بودن جمعیت کشور و برخی مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مرتبط با آن و سوءمصرف مواد مخدر و محرک که می‌تواند تعداد مسمومیت‌های عمدی را افزایش دهد.
۳_علائم مسمومیت ناشی از داروها چیست؟
علائم مسمومیت به نوع دارو و مقدار مصرفی آن بستگی دارد. علائم کلی مسمومیت می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
احساس بیمار بودن، اسهال، درد شدید معده، خواب‌آلودگی، سرگیجه یا ضعف، تب، لرز، از دست دادن اشتها، سردرد، تحریک‌پذیری، مشکل در بلع (دیسفاژی)، مشکلات تنفسی، تولید بزاق بیش‌ازحد معمول، بثورات پوستی، سیانوز، سوختگی اطراف بینی یا دهان، دوبینی یا تاری دید، تشنج، از دست دادن هوشیاری، از دست دادن تعادل و هماهنگی بدن و در موارد شدید کما.
اگر فردی بیش‌ازحد از یک دارو استفاده کند، ممکن است علائم خاص داروی مصرف‌شده و همچنین علائم عمومی‌تر ذکرشده در بالا را تجربه کند.
۴-اگر فکر می‌کنید مسمومیت ناشی از داروها دارید چه‌کاری باید انجام دهید؟
مصرف بیش‌ازحد دارو می‌تواند یک اورژانس باشد، حتی اگر در ابتدا خوب به نظر برسید.
در اغلب مسمومیت‌های اتفاقی و یا تعمدی با داروها، برای اطلاع از نحوه انجام اقدامات اولیه، هرچه سریع‌تر با شماره تلفن مرکز اطلاع‌رسانی داروها و سموم ۱۹۰ داخلی ۳۱۲ و یا اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرید.
در صورت هوشیاری ضمن حفظ خونسردی نام دارو یا داروهای مصرفی و تعداد و دوز مصرفی دارو و ظروف قرص را برای بردن به بیمارستان نگه‌دارید تا به کادر درمان اطلاع دهید.
در صورت بروز مسمومیت چیزی نخورید و نیاشامید یا خود را وادار به استفراغ نکنید.

۵- چگونه می‌توان از مسمومیت ناشی از داروها جلوگیری کرد؟
با توجه به این موضوع که بیش از ۹۰% مواقع مسمومیت‌ها در خانه اتفاق می‌افتد با توجه به برخی نکات می‌توان از بروز مسمومیت ناشی از داروها جلوگیری کرد، مثلاً تمام داروها را در کابینت‌های قفل‌شده و دور از دسترس کودکان نگهداری کنید. داروها را در ظروف اصلی خود و با برچسب مناسب نگه‌دارید و آن‌ها را به ظرف دیگری منتقل نکنید. اگر در مورد دستورالعمل مصرف داروها مطمئن نیستید یا سؤالات بیشتری دارید، از دکتر داروساز یا پزشک خود راهنمایی بخواهید. برای مصرف داروهای تجویزشده، همیشه برچسب دستورالعمل را بخوانید.
سعی کنید از مصرف دارو در حضور کودکان پرهیز کنید و هرگز برای تشویق کودکان به مصرف دارو از کلماتی مثل «آب‌نبات یا شکلات» استفاده نکنید زیرا ممکن است آن‌ها را به مصرف داروهای دیگران ترغیب کند.
همچنین هنگام خواندن برچسب داروها از نور کافی استفاده کنید تا از مصرف داروهای اشتباه جلوگیری کنید.

۶-چه داروهایی بیشترین خطر مسمومیت رادارند؟
در گروه مسمومیت دارویی، آرام‌بخش‌ها در سال ۱۴۰۱ و نیمه نخست سال ۱۴۰۲ بیشترین درصد مسمومیت (۳۷ درصد) را شامل می‌شوند. داروهای مسکن غیر مخدر و سپس داروهای ضدافسردگی، آنتی سایکوتیک ها، دیگوکسین و داروهای قلبی، آنتی‌بیوتیک و آمفتامین و محرک‌های CNS در رتبه بعدی قرار می‌گیرند. مسمومیت با داروهای کورتون و کنتراسپتیو شیوع کمتری دارند.

۷_چگونه می‌توان تشخیص داد که آیا فردی مسمومیت ناشی از داروها دارد یا خیر؟
ﺍﻏﻠﺐ مسمومیت‌های ﺩﺍﺭﻭﯾﯽ نشانه‌دارند و بسته ﺑﻪ ﻧﻮﻉ ﺩﺍﺭﻭﯼ ﻣﺼﺮﻓﯽ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﻋﻼﻣﺖ ﻭ ﻋﺎﺭﺿﻪ ﻣﺘﻔﺎﻭﺗﯽ ﺑﺮﻭﺯ ﮐﻨﺪ
ﺑﺮﺍﯼ ﻣﺜﺎﻝ ﺩﺍﺭﻭﯼ ﺁﺗﺮﻭﭘﯿﻦ ﺍﻣﺜﺎﻝ ﺁﻥ ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺸﺎﺩﯼ ﻣﺮﺩﻣﮏ ﭼﺸﻢ می‌شوند ﻭ ﺍﮔﺮ ﻓﺮﺩ ﺩﺍﺭﻭﯾﯽ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺩﺳﺘﻪ ﻣﺼﺮﻑ ﮐﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ ﭼﺸﻢ می‌توان ﺑﻪ ﻧﻮﻉ ﺁﻥ ﭘﯽ ﺑﺮﺩ.
ﻭ ﺍﻣﺎ به‌طورکلی ﻋﻮﺍﺭﺽ ﮔﻮﺍﺭﺷﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻬﻮﻉ، دل‌درد ﻭ ﺿﻌﻒ ﻭ ﺍﺳﺘﻔﺮﺍﻍ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﺑﺮﺍﯼ ﺑﺴﯿﺎﺭﯼ ﺍﺯ ﺩﺍﺭﻭﻫﺎ ﺭﺥ ﺩﻫﺪ ﺩﺭ تنفس‌های ﺗﻨﺪ، ﺳﺮﺩﺭﺩ ﻭ ﺳﺮﮔﯿﺠﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﺭﺥ ﺩﻫﺪ
ﺍﺧﺘﻼﻝ ﻫﻮﺷﯿﺎﺭﯼ، ﺗﻨﮕﯽ ﻧﻔﺲ، ﺗﺸﻨﺞ ﻧﯿﺰ ﺍﺯ نشانه‌های ﺟﺪﯼ ﻣﺴﻤﻮﻣﯿﺖ ﺩﺍﺭﻭﯾﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ می‌روند.

۸_چه اقداماتی برای درمان مسمومیت ناشی از داروها انجام می‌شود؟
ﺍﮔﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﺩﯼ ﺳﻬﻮﯼ ﻭ ﯾﺎ ﺍﺯ ﺭﻭﯼ ﻋﻤﺪ ﻣﻘﺪﺍﺭﯼ ﺩﺍﺭﻭ ﻣﺼﺮﻑ ﮐﺮﺩﻩ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺴﻤﻮﻣﯿﺘﺶ ﺷﻮﺩ، ﺑﺎﯾﺪ حتماً ﺍﻭ ﺭﺍ ﻧﺰﺩ ﭘﺰﺷﮏ ﯾﺎ ﻣﺮﺍﮐﺰ ﺩﺭﻣﺎﻧﯽ ﺑﺮﺩ. در اغلب مسمومیت‌های اتفاقی و یا تعمدی با داروها، برای اطلاع از نحوه انجام اقدامات اولیه، بهتر است هرچه سریع‌تر با شماره تلفن مرکز اطلاع‌رسانی داروها و سموم ۱۹۰ داخلی ۳۱۲ و یا اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرید. ﺩﺭ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩ ﺑﺎ ﻓﺮﺩ ﻣﺴﻤﻮﻡ ﻏﯿﺮ ﻫﻮﺷﯿﺎﺭﯼ ﮐﻪ ﺩﺭ ﮐﻨﺎﺭﺵ بسته‌های ﺩﺍﺭﻭﯼ ﺧﻮﺭﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ، ﺿﻤﻦ ﺣﻔﻆ ﺧﻮﻧﺴﺮﺩﯼ ﺧﻮﺩ ﻭ ﻋﺪﻡ ﺍﻟﻘﺎﺀ ﺍﺳﺘﻔﺮﺍﻍ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﻓﺮﺩ، بسته‌های ﺩﺍﺭﻭﯾﯽ ﺭﺍ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑﯿﻤﺎﺭ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎﺭﺳﺘﺎﻥ ﺑﺒﺮﯾﺪ. ﺩﺭ مسمومیت‌های ﺗﻌﻤﺪﯼ ﺑﺎ ﺩﺍﺭﻭ، ﺑﻬﺘﺮ ﺍﺳﺖ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺕ ﻫﻮﺷﯿﺎﺭﯼ ﻓﺮﺩ ﻣﺴﻤﻮﻡ، ﻧﺎﻡ ﺩﺍﺭﻭ ﯾﺎ ﺩﺍﺭﻭﻫﺎﯼ ﻣﺼﺮﻓﯽ ﻭ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻫﺮ ﯾﮏ ﺍﺯ آن‌ها ﺭﺍ ﺍﺯ ﻭﯼ ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ ﻭ ﺑﻪ ﮐﺎﺩﺭ ﺩﺭﻣﺎﻧﯽ ﺍﻃﻼﻉ ﺩﻫﯿﺪ. ﺗﺎ آن‌ها ﺍﻗﺪﺍﻡ مناسب شامل ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺍﻧﺘﯽ ﺩﻭﺕ ﯾﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺷﺎﺭﮐﻮﻝ، ﺣﺬﻑ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ، ﺷﺴﺖ ﻭ ﺷﻮﯼ ﻣﻌﺪﻩ، ﺍﻟﻘﺎﯼ ﺗﻬﻮﻉ، ﺭﻓﻊ ﺍﻧﻮﺍﻉ آلودگی، ﻗﻠﯿﺎﯾﯽ ﮐﺮﺩﻥ ﺍﺩﺭﺍﺭ ﻭ ﻏﯿﺮﻩ ﺭﺍ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﻫﻨﺪ.

۹ آیا مسمومیت ناشی از داروها می‌تواند کشنده باشد؟
بله مسمومیت‌های دارویی می‌توانند کشنده باشند و باعث مرگ‌ومیر شوند.
هرچند بر اساس آمار سازمان پزشکی قانونی کشور، از سال ۱۳۹۶ تاکنون درصد مرگ ناشی از مسمومیت دارویی کاهش‌یافته است و مرگ ناشی از مسمومیت دارویی در سال ۱۴۰۱، (۷٫۳ درصد) و در شش‌ماهه اول سال ۱۴۰۲، (۴٫۵ درصد) بوده است که نشان‌دهنده این است که خوشبختانه در مراجعه به بیمارستان بسیاری از افراد نجات پیداکرده‌اند.

۱۰ چه اقداماتی می‌توان برای کاهش خطر مسمومیت ناشی از داروها در کودکان انجام داد؟
قرار دادن داروها در طبقات بالایی به صورتی که کودک به آن‌ها دسترسی نداشته باشند.
قرار دادن داروها در کشوها یا کمدهای کلیددار به‌منظور جلوگیری از دسترسی کودکان.
عدم نگهداری داروها در کیف‌های دستی به‌ویژه توسط مادران و یا رها کردن کیف حاوی دارو در دسترس کودکان.
پرهیز از مصرف خودسرانه دارو برای کودکان و یا تغییر میزان تجویزشده توسط پزشک یا دکتر داروساز
اندازه‌گیری شربت‌ها و محلول‌ها با پیمانه‌های استاندارد یا سرنگ‌ها به‌جای استفاده از قاشق یا پیمانه‌های غیراستاندارد.
داروهای خود را در مقابل چشم کودکان نخورید، چراکه کودکان از رفتار بزرگ‌سالان تقلید می‌کنند و ممکن است دور از چشم والدین داروها را مصرف کنند.
عدم استفاده از الفاظی مثل آب‌نبات، شکلات یا الفاظ گول زننده دیگر در مورد داروها، زیرا در این صورت ممکن است کودک به سمت مصرف داروها به‌ویژه داروهای خوش‌طعم برود.